خلاصه فصل 3 / زیست شناسی دوم تجربی
فصل 3 / سفری در دنیای جانداران
پرسلولی شدن - یکی از راه های غلبه بر محدودیت اندازه ی سلول ها
به علت تنوع جانداران از جاندار میکروسکوپی گرفته تا موجودات غول پیکر ، وجود نظام هایی برای رده بندی و نام گذاری جانداران ضرورت می یابد.
در نظام رده بندی امروزی ، زیست شناسان همه ی جانداران را به پنج فرمانرو تقسیم می کنند:
باکتری ها / آغازیان / قارچ ها / گیاهان / جانوران
به منظور آسان شدن مطالعه جانداران توسط محققان سراسر دنیا ، زیست شناسان به هر جاندار یک نام علمی می دهند، که از دو قسمت تشکیل شده است:
قسمت اول نام سرده
قسمت دوم نام گونه
نام علمی به زبان و حروف لاتین نوشته می شود. نام سرده با حرف بزرگ آغاز شده و نام گونه تماماً با حروف کوچک نوشته می شود.
مثال : نام علمی گرگ : Canis lupus
جانداران در دو دسته تک سلولی و پُرسلولی قرار می گیرند.
تک سلولی – فقط از یک سلول ساخته شده و کارهای زیستی درون همان سلول انجام می گیرد.
مثال : آمیب ، پارامسی ، تریکودینا
پُرسلولی – ساده (کُلنی) / پیچیده
کلنی ولوکس و اسپیروژیر – از فرمانرو آغازیان – شاخه جلبک های سبز
ویژگی های ولوکس : کره توخالی / یک لایه سلولی / سلول ها دارای کلروفیل و 2 تاژک / دارای ساده ترین زایش ( ایجاد کره نوزاد)
در بسیاری از جانداران پرسلولی ، سلول ها تخصصی شده اند و بین سلول ها تقسیم کار صورت گرفته است.
مثال : ساختار بدن هیدر
تمایز – فرآیندی که طی آن سلول های جانداران برای انجام وظایف خاصی ، شکل و ساختار خاصی پیدا می کنند.
نتیجه ی تمایز : تشکیل بافت
بافت – اندام – دستگاه
بافت های اصلی مهره داران : بافت پوششی ، بافت پیوندی ، بافت ماهیچه ای ، بافت عصبی
1- بافت پوششی
محل : سطح بدن ، سطح حفره ها و مجاری
ویژگی ها : بین آن ها فضای بین سلولی کم – زیر آن غشای پایه
غشای پایه ؟ شبکه ای از پروتئین های رشته ای + پلی ساکاریدهای چسبناک
وظیفه ؟ اتصال بافت پوششی به بافت های زیرین
انواع بافت پوششی : الف) براساس تعداد لایه ها : تک لایه ای(ساده) / چندلایه ای( مرکب)
ب) براساس شکل سلول ها : سنگفرشی / مکعبی / استوانه ای
· ساختار هر نوع بافت پوششی با وظیفه ای که آن بافت دارد متناسب است.
مثال ها : سنگفرشی یک لایه – دیواره رگ ها ، اتاقک های کیسه های هوایی
سنگفرشی چندلایه – پوست ، دیواره مری
مکعبی یک لایه – دیواره لوله های نفرونی
مکعبی چندلایه – فولیکول های تخمدان ، دیواره مثانه
استوانه ای یک لایه – سطح درونی روده و معده
استوانه ای چندلایه – دیواره نای و نایژه
غشای موکوزی(مخاطی) – در دستگاه گوارش و تنفسی ، سلول های بافت پوششی موادی نرم ، چسبنده و لزج را ترشح می کنند که موکوز نامیده می شود.
نقش موکوز در لوله های تنفسی ؟
نقش موکوز در لوله ی گوارشی؟
2- بافت پیوندی
ویژگی ها : بین سلول های آن فضای فراوان وجود دارد که توسط ماده زمینه ای پُر می شود.
اجزا : سلول ها ، رشته ها ، ماده ی زمینه
حالت های ماده زمینه : ژله ای مثل غضروف ، جامد مثل استخوان ، مایع مثل خون
در انسان 6 نوع بافت پیوندی وجود دارد که عبارتند از :
1- بافت پیوندی سُست :
2- بافت پیوندی رشته ای
3- بافت چربی
4- خون
5- غضروف
6- استخوان
3- بافت ماهیچه ای
انواع : اسکلتی(مخطط) ، قلبی ، صاف
ماهیچه اسکلتی (مخطط) – چسبیده به اسکلت به کمک زردپی ها / ارادی / دارای خطوط تیره و روشن / انقباض سریع و کوتاه مدت / سلول های استوانه ای / تعداد سلول ها ثابت / بزرگ شدن با افزایش حجم
ماهیچه قلبی – در ساختمان میوکارد قلب / غیرارادی / سلول های منشعب و خط دار / انقباض سریع و کوتاه مدت
ماهیچه صاف – در دیواره لوله گوارش ، تنفس و رگ ها ، مثانه ، مجاری ادرار و ... / غیرارادی / یکنواخت و بدون خطوط / سلول ها دوکی شکل / انقباض کند ولی درازمدت
4- بافت عصبی
ضرورت وجود بافت عصبی :
الف) پاسخگویی به محرک های محیطی
ب) هماهنگی بخش های مختلف بدن
سلول های بافت عصبی : نورون – سلول عصبی / نوروگلیا (سلول پشتیبان) – غیرعصبی
بخش های یک نورون : جسم سلولی / دندریت / آکسون – وظایف هرکدام ؟
وظایف نوروگلیا : تغذیه نورون ها - حفاظت نورون ها – عایق کردن نورون ها با ساختن پوشش میلین
