آپوپتوز یا مرگ برنامه ریزی شده سلول

آپوپتوز (Apoptosis) گونه ای مرگ سلول است که طی فرایند مرگ برنامه‌ریزی‌ شدهٔ سلول به وقوع می پیوندد. این فرایند در جانداران پُرسلولی انجام می شود.

👈 مرگ برنامه‌ریزی‌شدهٔ سلول‌ در پی سازوکارهای درون‌سلولی و به ‌ویژه قطعه‌قطعه شدن سلول رخ می‌دهد. مجموع این وقایع را خزان سلولی یا مرگ برنامه‌ریزی‌شدهٔ سلول (programmed cell death) می‌گویند.

آپوپتوز روندی فیزیولوژیک و زیستی برای نمو فعّال و طبیعی و همچنین حفظ هموستازی می‌باشد. در مواردی که زنده ماندن یک سلول، موجودیت موجود زنده را به خطر بیندازد، سلول با مرگ برنامه‌ریزی شده، خودکشی می‌کند. زمانی که سلول تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی یا حتی درونی همانند پرتوهای یونیزه کننده، داروهای سیتوتوکسیک (در درمان سرطان‌ها) هایپرترمیا، هورمون‌های گلوکو کوررتیکوئیدی و ... قرار می‌گیرد مواد درون آن از جمله DNA، دست خوش تغییراتی می‌شوند که در صورت ادامهٔ حیات آن منجر به ناهنجاری‌هایی شدیدی از جمله سرطانی شدن سلول می‌شوند.

🔹عوامل دیگری نظیر برخی باکتری‌های بیماری زای داخل سلولی مانند سالمونلا، شیگلا، لیستریا، لژیونلا و … نیز در هنگام عفونت‌زایی خود با تغییر، در برخی مسیرهای متابولیکی و زیست‌شیمیایی داخل سلولی می‌توانند، در هدایت سلول به سمت این نوع خاص از مرگ مؤثر باشند.

🔹مرگ برنامه‌ریزی شدهٔ سلولی، از طریق مسیرهای مختلفی، برانگیخته می‌شود، برخی از این مسیرها در اثر اتّصال لیگاندهایی به گیرنده‌های سطح سلول، و برخی دیگر از این مسیرها در اثر فقدان برخی فاکتورهای رشد، راه اندازی می‌شوند.

👈 آسیب‌های شدید به مادّهٔ ژنتیکی سلول نیز، می‌تواند مسیرهای مختلفی، که منجر به آپوپتوز می‌شوند، را راه اندازی کند. آپوپتوز یک روند فیزیولوژیک مرگ سلول است که در اثر فعال شدن آنزیم های گروه کاسپاز رخ می دهد. نسبت درون سلولی پروتئین های مشوق اپوپتوز مانند (BAX یا Bak) به پروتئین های ضد آپوپتوز مانند ( BCL_2) تعیین کننده حساسیت سلول نسبت به آپوپتوز می باشد.

🌐 سایت زیست آموزان